Page 146 - Sanatın ve Sanatkarın İzinde

ERSİN YILDIZHAN

zamana kadar hep olumlu tepkiler aldım. Yeni çalışma ve yorumlar me’sinde bulunan şu bilgileri vermek isterim: “Oymacı esnafı do-
yapılırken ihmal edilmemesi gereken nokta, katı‘ın tekniklerini çok kuz dükkân yirmi adam, Pir’leri Şair Hasanoğlu Abdurrahman’dır.
iyi bilmenin yanı sıra, asıl nokta, geleneksel sanatlarımızın kendine Peygamber’in soyundan Kasım’ın süt kardeşidir. Bunlar Hezarfen
has zevk ve estetik algısını iyi anlayıp deruhte edebilmektir. Bu, bizi Çelebi gibi marifetleri olan kimselerdir ki oydukları eserler sihir gi-
sağlam bir temel sahibi yapacak olan en önemli noktadır, diye dü- bidir. Oymalar, kitapların içinde kutsal ruh gibi saklanır. Törenler-
şünüyorum. Ancak bundan sonradır ki klasik çalışmaların yanı sıra, de bu sanatçılar tahtırevanlar üzerinde makas ile oyma oyarak ve
yeni yorumlara dayalı çalışmalar yapacak gücü bulabilelim. kâğıt üzerine yapıştırarak geçerler.” diye anlatmaktadır.

Önceki asırlarda katı‘ alanında neler yapılmış? Ecdadımızdan miras olarak kalan katı‘ eserleri nerelerde ser-
İlk katı‘ örneklerine Uygur Türklerinde rastlıyoruz. Çin’den başla- gileniyor?
yan kâğıt oymacılığı, Orta Asya Türklerinden İran, Timurlu Devleti, Geçmişten günümüze kalan katı‘ eserleri Topkapı Sarayı Müze Kü-
Memluk Devleti, Selçuklu Beylikleri ve Osmanlı İmparatorluğu’na tüphanesi’nde, İstanbul Üniversitesi Nadide Eserler Kütüphane-
ulaşmıştır. 16. yüzyıla gelindiğinde İstanbul’da altın devrini yaşa- si’nde, Ankara’da Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivleri’nde, Süleyma-
mıştır. Bu sanatı İslâmiyet’le tanıştıran Türklerdir. Öncelikle yaz- niye Kütüphanesi’nde, Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde, Konya’da
ma eserleri süsleme sanatı olarak kullanılmıştır. 15. yüzyılda deri Mevlana Müzesi’nde, Londra British Library’de ve Paris Biblotek
144 oymacılığının yanında kâğıt oymacılığı yapılmaya başlanmıştır. 15. başta olmak üzere Almanya, Viyana, Hollanda dâhil Avrupa’nın bir-
yüzyılda yaşayan Abdullah Kaatı’ın, zamanın en önemli katı‘ sanat- çok ülkesindeki müze ve kütüphanelerde bulunmaktadır.
çısı olduğu bilinmektedir. Sanatçının hâmisi olan Hüseyin Baykara
Divanı’nda bulunan ince hat oymaları ve doğadan esinlendiği stili- Süheyl Ünver Hoca’nın katı‘ sanatına yaptığı hizmetler için
ze bitki ve ağaç tasvirleri, TSM’de saray albümleri içinde bulunmak- neler söylemek istersiniz?
tadır. Tarihçi Gelibolulu Mustafa Ali’nin Menakıb-ı Hünerveran 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren gerilemeye başlayan, 19.
adlı eserinde başka katı‘ sanatçılarından da bahsedilmektedir. Şeyh yüzyılın sonlarında artık unutulmuş olan katı‘ sanatı, Ord. Prof. A.
Muhammed Dost, Mevlana Muhammed Bakır gibi… 16. yüzyılın Süheyl Ünver Hocamızın klasik sanatlarımız ile ilgili yurt içi ve yurt
en önemli katı‘ sanatçısının Efşancı Memed olduğunu Âşık Çele- dışı kütüphane ve müzelerde yaptığı etüt ve yoğun araştırmaları sa-
bi’nin Meşairu’ş-Şuara adlı eserinden öğreniyoruz. Oyma yazılar yesinde, 1940’lı yıllarda yeniden sanat gündemine girip hayat bul-
kesen Efşancı’nın en önemli eseri, Nişapuri Albümü’nde bulunan muştur. Merhum Ünver, katı‘ hazırlama yöntemlerini araştırmış
9x20 cm. ölçülerindeki katı‘ bahçe tasviridir. Yine 17. yüzyılın en ve bulmuş, bu konuda kızı Gülbün Mesara hocamız ile çalışmalar
önemli katı‘ ustalarının başında Fahri Bursavi (Bursalı Fahri) gel- yapmış ve birlikte hazırladıkları “Türk İnce Oyma Sanatı-Katı‘” ki-
mektedir. Nemçe Krallığı elçilerinden Lubenau’nun Bursalı Fahri tabı ve yetiştirdiği öğrencileri Gülbün Mesara, Azade Akar ve aynı
hakkında yazdıkları çok ilginçtir: “Şehirde ona ne getirirseniz ge- zamanda gelini olan hocamız Dürdane Ünver sayesinde katı‘ sanatı
tirin, tüm bitki, ot ve çiçekleri, menekşe, gül ve lâleleri, yarı bü- günümüze ulaşmıştır.
külmüş yaprak, sap ve kökleriyle birlikte renkli kâğıttan kesebilen
bir Türk var. Bunu o kadar iyi yapardı ki hiçbir insan bu kesilmiş Sizin ilâve etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
kâğıtları bahçelerde, tarlalarda yetişmiş ve kurutulmuş gerçek bit- Dürdane Ünver Hocamızın ve yetiştirdiği talebeler olarak bizlerin
kilerden ayırt edemezdi.” Lubenau’nun İstanbul ve Bursa’dan bazı yetiştirdiği yeni talebeler ile birlikte katı‘ sanatı ivme kazanmaya
eserleri toplayıp Avrupa’ya götürdüğü bilinmektedir. Kendisi bilim devam ediyor. Tüm dünyada kâğıt oymacılığının yapılması sebebiy-
adamı olan Cambazzâde Osman’ın, hattatların kullandığı bir yazı le katı‘ın dünyaya daha açık olduğunu ve yolunun aydınlık olduğu-
çekmecesi üzerinde yer alan “Cennet Bahçesi” adıyla bilinen katı‘ nu düşünüyorum. Bizlere düşen sebat, azim, gayret ile tefekküre
bahçe manzarası yine çok bilinen katı‘ eserlerindendir. 18. yüzyılda ve dünyaya, zamanın getirilerine açık bir zihinle üretmeye ve talep
yaşayan bir başka katı‘ sanatkârı da Derviş Hasan Eyyübi’dir. Ken- edenlere birikimlerimizi aktarmaya devam etmek olacaktır.
disi Mevlevî dervişidir. Bilinen tek eseri, katı‘ süslemeli yazı çekme-
cesidir. Bu yazı çekmecesindeki katı‘ manzara tasviri çok başarılı ve Teşekkür ederiz Ersin Hanım.
gerçekçidir. Kâğıt ve deri oymacıları için Evliya Çelebi Seyahatna-

K A TI‘ S ANA TI