Page 302 - Sanatın ve Sanatkarın İzinde

Yüzyılların kültüründen imbiklenen dival işi nakış işlemeciliği, insanın dokunuş-
larıyla etrafını değiştirmesi ve güzelleştirmesini sağlayan sanatsal bir faaliyettir. En
eski çağlardan itibaren küçücük bir bez parçası bile, bir iğne ve iplik aracılığıyla ka-
dınların ellerinde bir sanat eserine dönüşebilmektedir. Zamanla bu işleme örnekleri-
ne farklı malzemeler ve teknikler eklenerek, farklı tarzlarda eserler ortaya konulmuş-
tur. Dival işi nakış işlemeciliği de buna bir örnek olarak zikredilebilir.

Dival işi sanatının geçmişi Selçuklular dönemine kadar uzanmaktadır. Anadolu’nun
en eski el nakışlarından biri olan dival işi, Selçukluların ardından Dulkadiroğlu Bey-
liği’nin merkezi olan Maraş’ta diğer yerlere nazaran daha fazla yapıldığı için “Maraş
işi” olarak da anılmaktadır.

Osmanlı’da bu sanatın yayılmaya başlamasında Fatih Sultan Mehmed ile 1449’da ev-
lenen Dulkadiroğlu Beyi’nin kızı Sitti Mükrime Hatun’un çeyizleri etkili olmuştur.
Çeyizler arasında 40 katır yükü çeşitli sırma işlerinin olduğu belirtilir. Bu tarihten
sonra Osmanlı-Türk sanatında önemli bir yer tutan sırma işlemeciliği, saraçlıktan
ayrı özel bir sanat dalı hâline gelmiştir. Önceleri sadece zengin aile kızlarının çeyizleri
arasında bulunması gelenek hâlini almış olan dival işi, daha sonra köylere ve aşiret-
lere kadar yayılmıştır.

Yapılış tekniklerini dikkate aldığımızda dival işinin oldukça zahmetli ve külfetli bir
uğraşı olduğunu görebiliriz. Dival işi, tersi ile yüzü farklı görünümde olan bir nakış
türüdür. Deseni, özel bıçağıyla kartondan ve deriden oyularak hazırlanır. Desen, ku-
maşa ve kartona yapıştırılarak gerilir. Cülde veya gergef denen özel tezgâhta üstten
çok katlı sırma ve simle işlenir. Tekniği özel olduğu için alttan mumlanmış iplikle
karşılıklı tutturulur. Dival işleme ön yüzden sarma, tersten hristo teyelini andıran bir
görüntüdedir. Alt iplik üstten, üst iplik alttan görünmez. Tahta sapı, çelikten yapıl-
mış ince ve uzun bir ucu olan araç yardımıyla kumaş ve karton delinerek işlenir. Bu
işlem sırasında iğne alttan üste, üstten alta geçer.

Alt ve üst ipliklerin düğümlenmesi desenin kenarında ve kumaş arasında kalır. Birbi-
rinden farklı iplikler kullanılır. Sayıları çok olduğu için cağ (üzerine makaraların yan
yana dizilmesini sağlayan ve çivi çakılan düzgün tahta) kullanılır.

Dival işi tarihte en güzel örnekleri pûşîdeler, minber örtüleri, sancaklar, bindallı ve
bohçalarda görülmekte olup günümüzde birçok alanda hâlen kullanılmaktadır.