Page 326 - Sanatın ve Sanatkarın İzinde

Kilim, bilinen en eski dokuma türlerinden birisidir. Kilimin tarihine baktığımızda eski
çağlara kadar uzandığını görebiliriz. Hayvancılıkla geçinen Orta Asya, İran, Anadolu ve
Kafkasya’daki kavimler, hayvanlardan elde ettiği yünü dokuyarak soğuktan korunmak
amacıyla çadırlarının tabanına “kilim” adı verilen bu yaygıları sermişlerdir.

Kilim “ıstar” denilen tezgâhlarda genellikle kadınlar tarafından dokunmaktadır.
Bu tezgâhlar dik veya eğik olarak yerleştirilir ve kilim, arış ve argaç denilen, dikey
ve yatay iplik atkıların meydana getirdiği kasnak üzerinde, motiften motife geçi-
lerek dokunur. Yün olan bu iplikler, bitki köklerinin ve yapraklarının kaynatılma-
sıyla elde edilen boya ile boyanır. Bu boyalara ”kök boyası” adı verilir. Kök boya-
larla boyanan iplikler zamanla solmama ve hatta daha hoş bir parlaklık kazanma
özelliğine de sahiptirler.

Geçmişten günümüze miras olarak kalan kilimlere baktığımızda çok değişik ve geo-
metrik desenlerin kilimlere dokunduğunu ve hatta kilimler üzerine ayetlerin yazıldı-
ğını, kilimler ve halıların üzerine Göktürk harfleri ve eski Türk damgalarının işlendi-
ğini görmekteyiz.

Türk kilimlerine paralel olarak, bir başka Osmanlı coğrafyası olan Bosna’da da kilim-
cilik sanatı oldukça gelişmiştir. Bosna kilimlerinde Anadolu ve Bosna kültürüne ait
unsurlar bir arada bulunmaktadır. Boşnak kilimleri özellikle Çatalhöyük kilimleriyle
paralellik göstermekte ve Boşnak kilimleri de Anadolu kilimleri gibi konusunu haya-
tın içinden almaktadır. İbrik, cezve, pencer (pencere), fincan, duvar, para, beğ (bey),
cennet bahçesi, stilize edilmiş bitki ve hayvan motifleri ile geometrik desenler Bosna
kilimlerinin belli başlı motiflerini oluşturmaktadır.

Eski Boşnak kilimlerinde kenar bulunmamakla beraber Bosna kilimlerinde kenarlar,
Osmanlı dönemi ile birlikte görülmeye başlamaktadır.

Bosna’da Osmanlı kiliminin 500 yıllık kutlu bir değeri vardır. Bosna coğrafyasın-
daki tekkelere kilim dokuma tezgâhları kurularak sofilere kilim dokuması öğreti-
lirmiş. İster tekkede ister evde dokunsun, kilimin her bir ilmeği Allah ismi zikre-
dilerek atılmakta, dervişler kilim dokurken bir yandan zikrederken diğer yandan
tefekkür etmektelermiş.

Aynı kültürün farklı coğrafyalardaki yansımasını bize en güzel şekilde anlatan kilim
sanatı, her ne kadar bazı noktalarda ayrılsa da, öz olarak halkın kültürünü, mutlulu-
ğunu, hüznünü, umudunu, kısacası gönül dünyasındakini dokuduğu bir unsur ola-
rak hayatlarımızda önemli bir yere sahip olmuştur.