Page 12 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

tezlerinde büyük bir değişim-dönüşüm başlamış sektörel kümeler oluşturup üretim yapmaları
bulunmaktadır. değil, ilişkisi olsun olmasın işletmelerin sektö-
rel halde sanayi bölgelerinde toplanmaları yani
Batı iktisat bilimcileri arasında kümelenme teo-
risiyle yeni bir iktisat paradigması ortaya koyan dolaylı kümelenmiş sanayi bölgeleri (bizdeki or-
Michael Porter, Batı’da bu yeni iktisat bilimi ganize sanayi bölgeleri) oluşturmaları idi. İktisat
yaklaşımının öncülerindendir. Ancak Porter ikti- biliminde bu araştırmalar “ekonomik coğrafya”,
sat tarihçisi olmadığından kümelenmenin doğuşu “sanayi ekonomisi”, “bölgesel kalkınma” gibi
makro başlıklar altında toplandı. Uygulamada
ve gelişimi üzerinde değil, kümelenerek üretimi bu bölgeler “sanayi bölgesi”, bizdeki adıyla “Or-
bir olgu olarak kabul edip bölgesel ve sektörel ganize Sanayi Bölgesi” olarak adlandırıldı.
olarak rekabet üstünlüğü sağlayan “kümelenme-
ye dayalı üretim teorisi” (clusters theory) geliş- Porter bu sektörel sanayi bölgelerinin bir yığıl-

tirip bunun işletme, bölge ve ulus/devlet bazın- ma olduğunu, yığılarak değil kümelenerek yani
da uygulanması üzerinde yoğunlaşmıştır. Porter sanayi bölgesindeki firmaların tedarikten üretim
kümelenmeyi ve kümelenme teorisini öncelikle ve satışa her alanda işbirlikleri ağı geliştirip dışa
rekabet üstünlüğü sağlayan bir sanayileşme stra- karşı rekabet gücünü arttırarak rekabet avantajı
tejisi olarak ele almakta ve zenginliğin/üretim ar- oluşturulabileceklerini ortaya koydu.
tışının kümelenerek rekabet üstünlüğü sağlamak- İktisat bilimindeki bu gelişmelere paralel yürüt-
la açıklanabileceğini ileri sürerek; klasik iktisadın tüğüm araştırmalarımda sanayide alt sektörlerde
zenginliği üretim faktörleriyle açıklayamadığını kümelenerek birlik halinde üretim ölçeğine ne
belirtip eleştirerek yeni bir iktisat paradigması zaman geçildiğine, yani ilk sanayi devriminin ne
önermektedir. zaman başladığı konusuna yoğunlaştım. Sanayi
birliklerinin ne zaman nerede ortaya çıktığına
Ekonomide üreticilerin “alt sektörler halinde
sanayi bölgeleri oluşturarak yoğunlaşmasından yönelik araştırmalarımda ayrıştırdığım ilk konu,
(konsantrasyon)” yani bir nevi dolaylı küme- meslek birlikleri ile üretim birliklerinin birbirin-
lenmeden Batı iktisat dünyasında ilk bahseden den ayrı-farklı olduğunu belirlemek oldu. Alt
Alfred Marshall’dır. “Sanayi Ekonomisi” adlı ilk sektörlerde ve belirli coğrafi alanda kümelenerek
kitabında ve özellikle de 1890 yılında yayınladı- üretim modelini geliştirip ilk uygulayanın ve ilk
üretim birliği/kümesi yöneticisinin Selçuklu dö-
ğı “İktisadın İlkeleri” adlı ikinci kitabında belirli neminde Ahi Evran olduğunu ve uygulamasını da
sanayi sektörlerinin belirli coğrafyalarda yoğun- Kayseri’de deri sektöründe debbağ esnaf birliği-
laşmalarını “sanayi bölgeleri” (industrial dist- ni kurarak ve bu birliği/kümeyi yöneterek oluş-
ricts) terimiyle ifade etmektedir. Teorik olarak turduğunu belirlediğimde artık araştırmalarıma
da bu belirli bölgelerde yoğunlaşmış özel sana- kümelenmiş esnaf-sanayi birliklerinin üretimi ve
yilerin olduğu sektörel sanayi bölgelerinin birçok organizasyonu boyutu da eklenmiş oldu. Birlik-
avantaj-üstünlük sağladığını ileri sürmekteydi.
lerin sadece meslek/sektör genelinde değil alt sek-
Neoklasik iktisadın kurucularından olan törlerde her ayrı ürün için kurulduğunu keşfet-
Marshall’ın yoğunlaştığı konu Porter gibi işbir- tiğimde ise araştırmalarıma yeni bir boyut daha
liği halinde işletmelerin belirli bir coğrafyada eklendi. Birlik ile ürün arasında doğrudan bir