Page 136 - Sanatın ve Sanatkarın İzinde

Kat veya katı‘ kelimesinin sözlükteki anlamı kesmektir. Bir kâğıt veya deri üzerinde
bulunan yazıyı, motifi veya şekli oyup çıkartarak bir başka kâğıt ya da deriye yapıştır-
mak suretiyle gerçekleştirilen süsleme sanatına katı‘ sanatı denilmektedir.

500 yıllık bir tarihe sahip katı‘ sanatı, özünde sabırlı olmayı gerektiren bir sanat dalı-
dır. Bu sanat dalının en eski örneklerine, 15. yüzyılda Afganistan’ın Herat bölgesinde
rastlamaktayız. Katı‘ sanatının, 16. yüzyılın başında bu bölgedeki eserler sayesinde
Osmanlılara taşındığı düşünülmektedir.

Kanuni Sultan Süleyman, Yavuz Sultan Selim, Sultan II. Bayezid dönemlerinde birçok
el yazmasında tezhipten sonra kullanılan en önemli sanat dalı katı‘ olmuştur. Tezhip
sanatının motif zenginliği ve zaman içindeki gelişiminin, özellikle Kanuni Sultan
Süleyman döneminde altın çağını yaşayan katı‘ sanatına da yansıdığı görülmektedir.

Katı‘ sanatı, 16. yüzyılın başlarından 19. yüzyıla kadar Enderun’da görevli olan Ef-
şancı Mehmet gibi sanatçılardan sanatkâr Mevlevî dervişlerine ve çarşı ressamlarına
kadar geniş bir yelpazede sevilerek icra edilmiştir. 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmed
döneminde ciltlerde ve deri oymalarda görülen ustalık, Kanuni Sultan Süleyman ve
II. Bayezid dönemlerinde kâğıt oyma olarak altın devrini yaşamıştır.

17. yüzyılda Avrupalı seyyahlar tarafından İstanbul çarşı ressamlarından alınan al-
bümler (kıyafet albümleri, şiir antoloji albümleri vb.) Avrupa’ya taşınmış, bu eserler-
de yer alan katı‘ sanatı, oradaki sanatçıların “silhoutte” adı verilen kâğıt oymacılığına
başlamasına vesile olmuştur.

Amerika’nın bu sanatla tanışması, Avrupa’daki örnekler sayesinde olmuştur. Kâğıt
oymacılığına her ülke kendi kültüründen katkılar yapmış ve bu sanata kendi lisanın-
da isimler vermiştir. İnce kâğıt oymacılığı, katı‘ sanatının Anadolu Türk toprakların-
daki adıdır.

Günümüzde hemen her ülkede geleneksel ve çağdaş kâğıt oymacılığı yapılmaktadır.
Katı‘ sanatı, el yazması kitapların kaplarında deri oyma, kapların iç yüzeylerinde kâ-
ğıt oyma, sayfalar arasında fevkâlade incelikli bahçe tasvirleri ve hat oymaları olarak
kullanılmaktadır. Ayrıca bu sanatı, hattatların kullandığı yazı çekmecelerinin beze-
melerinde, doğa-manzara, İstanbul tasvirleri olarak da çok farklı alanlarda görmek
mümkündür. Katı‘ sanatı, çeşitli objelerin üzerine uygulanabileceği gibi, mekân ve
yüzey düzenlemelerine elverişli ve yeniliklere açık bir sanattır.