Ülkelerin para politikasından sorumlu birincil kurum olan Merkez Bankaları, para birimlerinin ve bununla birlikte piyasalara sunulan para arzının istikrarlı bir şekilde devam etmesini sağlar.
Fiyat istikrarı, finansal istikrar, döviz kuru rejimi, banknot basma ve ihraç imtiyazı, ödeme sistemleri gibi konularda görevleri bulunan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, para ve kur politikalarının yönetilmesinde pay sahibidir. Merkez Bankasının piyasaları düzenleme yöntemleri hakkındaki detaylı bilgileri yazımızın devamında bulabilirsiniz.
Merkez Bankası Neleri Belirler?
Merkez Bankasının en önemli amacı, hedeflenen enflasyon değerlerine ulaşılmasını sağlamaktır. Fiyat istikrarının ve enflasyon değerlerinin büyüme ve istihdama yönelik, ekonomik birimlerin karar alma süreçlerine müdahale edilemeyecek ölçüde düşük tutulmasını sağlamaya çalışan kurum, buna bağlı olarak atılacak her adımı kendisi belirler. Fiyat istikrarını korumak için belirli para politikaları ve uygulamalar kullanan kuruluş, bu uygulama ve politikaların her birini kendi istekleri doğrultusunda düzenler. Merkez Bankası, para politikası uygulama araçlarını doğrudan belirleme ve belirlenen amaçlar doğrultusunda bu araçları istediği gibi kullanma bağımsızlığına (araç bağımsızlığı) sahiptir. Temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olan Merkez Bankası, Türkiye'nin finansal sisteminin devamlılığı için de, para ve döviz piyasalarını düzenlemekle yükümlüdür. 2001 yılında dalgalı kur rejimine geçilmesiyle beraber Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kur hedefleme çalışmalarını bırakmış, yalnızca Türk Lirasının aşırı değer kazanmasını ya da kaybetmesini önlemek amacıyla Merkez Bankası araçlarını kullanmaya başlamıştır.
Merkez Bankası, ülkelerin altın ve döviz rezervlerinin saklanmasından ve ihtiyaç duyulduğunda ülke yararına kullandırılmasından da yükümlüdür. Eskiden TBMM'nin yetkisi altında olan para basma ve ihraç yetkisi işlemleri de TBMM tarafından Merkez Bankasına devredilmiştir. Ödeme sistemleri konusunda da en yetkili kurumlardan biri olan Merkez Bankası, fon ve menkul kıymetlerin emniyetli bir biçimde aktarılmasından ve mutabakat işlemlerinin yapılmasından sorumludur. Aynı zamanda işlemlerin hızlı ve güvenli gerçekleşmesi için atılacak adımların belirlenmesiyle ve gözetimlerinin sağlanması için yapılacak olanların düzenlenmesiyle yükümlüdür. Merkez Bankası Türkiye finansal sisteminde nihai kredi mercii olmasıyla, piyasalar üzerinde büyük etkisi bulunan faiz oranlarının belirlenmesinde de etkilidir.
Merkez Bankası Nasıl Bir Sistemle Çalışır?
Merkez Bankası, kurumsal yapı bakımından incelendiğinde; genel kurul, başkan, banka meclisi, para politikası kurulu, denetleme kurulu ve yönetim kurulundan oluşur. Kanun, mevzuat ve cetvellerin kullanıldığı özel bir sisteme sahip olan Merkez Bankası, finansal istikrarın bütünlüğünü sağlamak için çeşitli riskleri makro düzeyde değerlendirir. Merkez Bankalarının her biri finansal istikrarı bozabilecek unsurları tespit eder. Tespitler sonucunda ise alınacak önlemleri belirleyerek tedbir alır. Daha sonra yapılan işlemlerin her birini gösteren finansal istikrar raporları yayımlanır.
Finansal istikrar raporları bir yılda iki defa yayımlanır ve bunun sonucunda hem yurt içinde hem de yurt dışında gereken şeffaflık sağlanmış olur. Bunun dışında daha sağlıklı ve doğru bilgiler alınabilmesi için de finansal istikrar raporları gereklidir. Merkez Bankaları, kısa vadeli faiz oranları belirleyerek piyasada faaliyet gösteren ve parasal istekte bulunan finans kuruluşlarına borç verir. Tüm bunlar dışında Merkez Bankası'nın çalışma sistemi, çok sayıda görev ve yetkiyi gerçekleştirmek için hareket eder. 1211 Sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu'nda belirtilen tüm temel görevler bugün de Merkez Bankası sisteminde geçerlidir.
Merkez Bankası'nın Aldığı Aksiyonlar Nelerdir? Sebebi Nedir?
Merkez Bankası, yukarıda da belirtildiği gibi temel hedefi olan fiyat istikrarını sağlamak için bazı aksiyonlar alır. Bu aksiyonları alarak enflasyonun hedeflenen patika içerisinde kalmasını sağlamaya çalışır. Bunu gerçekleştirmek için ise nihai kredi mercii olarak çeşitli fonlama maliyetlerinin düzenlenmesi, zorunlu karşılık oranlarında ayarlamalar yapılması gibi araçlar kullanır. Faiz artırımı gibi para politikası araçlarını ve piyasa işlemlerini kullanarak piyasaların dengesini ve finansal istikrarı korumaya çalışan Merkez Bankası, kısa vadeli gösterge faiz oranlarının belirlenmesi gibi piyasalardaki nakit akışını ve para arzını doğrudan ilgilendiren konularda da etkin görev alır.
