İster doğa, ister insan kaynaklı olarak atmosferin kirlenmesi anlamına gelen hava kirliliği ve önleme yollarının detaylarını bu yazımızda inceliyoruz.
Hava kirliliği doğal ve insan kaynaklı nedenlerden dolayı hava kalitesinin azalması olarak tanımlanabilir. Bu nedenle hava kirliliği ve iklim değişikliği birbiri ile ilişkili konulardır. Örneğin iklim değişikliği daha kötü hava kalitesine yol açabilir. Yazın daha fazla güneş ışığı daha fazla ozon dumanı üretir ve ağaçlar daha fazla uçucu hidrokarbon yayar. Bu da partikül madde oluşumuna katkıda bulunur. Artan ısı ve sis kombinasyonu, özellikle yaşlılar ve sağlığı kötü olan insanlar için son derece olumsuz bir ortam oluşmasına neden olur. İklim değişikliğinden sorumlu başlıca sera gazları karbondioksit (CO2), metan, azot oksit (N2O) ve ozondur. Metan ayrıca hava kirliliğine neden olur ve ozonun artan konsantrasyonuna katkıda bulunur. Tüm bunlardan yola çıkıldığında hava kirliliği, ister doğa ister insan kaynaklı olsun, atmosferin kirlenmesidir.
Hava Kirliliğinin Nedenleri Nedir?
Havayı en çok kirleten insan faaliyetleridir. Hava kirliliğinin ana kaynakları sanayi, tarım, trafik ve enerji arzıdır. Maddeler yandığında, havayı kirletebilen veya havada reaksiyona girerek kirletici etki oluşturabilen maddeler açığa çıkar veya salınır. Büyük ölçekli hava kirliliği ayrıca VOC ve partikül madde emisyonlarını da içerir. Bu maddelerin çevreye verdiği yük, ekosistemler, malzemeler ve halk sağlığı üzerinde olumsuz etkilere sahiptir.
Şehirlerdeki çevresel kirleticiler genellikle birçok farklı kirleticinin bir karışımıdır. Toz ve is gibi görünür olanlar ve aynı zamanda çok küçük parçacıklar ve gazlar gibi birçok görünmez parçacıklar olmak üzere ikiye ayrılır. Kirlilik birincil veya ikincil olarak sınıflandırılır. Birincil kirleticiler, bir volkanik patlamadan çıkan kül veya bir motorlu taşıtın egzozundan çıkan karbonmonoksit gazı gibi doğrudan bir süreç tarafından üretilen maddelerdir. İkincil kirleticiler ise yayılmaz. Birincil kirleticiler reaksiyona girdiğinde veya etkileşime girdiğinde havada oluşurlar. Ozon, ikincil kirleticilere bir örnektir. Hava kirliliğine neden olan başlıca kirleticiler ise şöyle sıralanabilir:
- Karbon monoksit: Okyanuslarda ve havada metanın oksidasyonu ile organik ayrışmadan doğal olarak üretilir. Ancak motorlu taşıtlar gereğinden fazla karbon monoksit üretir.
- Kükürt dioksit: Kükürt bileşikleri, volkanik patlamalar gibi doğal süreçler sırasında salınır. Kükürt dioksit üreten başlıca insan faaliyetleri ise kükürtlü mineral cevherlerin eritilmesi ve fosil yakıtların yakılmasıdır.
- İnce toz: Parçacıklı madde, havada dağılmış büyük miktarda farklı küçük katı veya sıvı madde parçacıkları için ortak bir terimdir. Parçacıklı madde, bakteri, virüs, mantar, alg, polen vb. canlı organizmaları içerebilir.
- Kurşun: Havadaki ana kurşun kaynağı, kurşunlu motorlu taşıt yakıtıdır.
- Ozon: Güneş ışığının etkisi altında reaktif organik gazlar ile nitrojen oksitler arasındaki kimyasal reaksiyonlar sonucu oluşan renksiz bir gazdır. Tahriş edicidir.
Hava Kirliliğinin Sonuçları
Hava kirliliği, sadece doğayı tahrip etmekle kalmaz, tüm canlılar için büyük bir risk oluşturur. Özellikle akciğerleri etkileyen düşük hava kalitesi, havanın içerdiği kirleticilere bağlı olarak tahrişe ve kansere yol açabilir. Havanın içindeki her bir maddenin pek çok olumsuz etkisi vardır. Örneğin ağır bir metal olan kurşun özellikle çocuklarda beyin fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. İnce toz olarak adlandırılan partiküller ise solunum yolu ile vücuda girer ve akciğer hastalıklarına yol açabilir. Kükürt dioksit ise suda çözünen bir maddedir. Bu nedenle yağmur yağdığında sülfürik asit oluşur ve buna genellikle asit yağmurları denir. Asit ise bitki ve hayvan dokularına zarar verir.
Fosil yakıtlar ve biyokütle yakıldığında havaya farklı türde parçacıklar salınır. Bütün bu parçacıklar bulutların oluşumunu ve dolayısıyla güneş ışığının yansımasını ve yağmurun miktarını ve süresini etkiler. Hava kirliliği haritasına bakıldığında nüfus yoğunluğu ve üretim tesislerinin çok olduğu alanlar kolaylıkla görülebilir. Çünkü hava kirliliği ve nüfus doğru orantılıdır.
Hava Kirliliğini Önlemek İçin Yapılabilecekler Nelerdir?
Doğa, açığa çıkan pek çok gaz ve kirleticinin önüne geçebilecek özelliklere sahip olsa da kirlenme hızı nedeniyle oldukça yetersizdir. Örneğin hayvan çiftlikleri hava kirliliğine neden olur, ancak sağlıklı beslenmek için bu tür proteinlere de ihtiyaç vardır. Bu aşamada çiftliklerin önlem alması ve hayvan üretiminde oluşan sera gazı için çevrenin yeşillendirilmesi hava kalitesini artırabilir. Ayrıca sürdürülebilirliğin devamı için bireysel olarak da önlem almak gerekir. Enerjiyi tutumlu kullanarak, araba kullanmak yerine bisiklete binerek, daha az uçak yolculuğu yaparak da hava kirliliğini azaltmak mümkündür. Ayrıca çöp ayrıştırmak da hava kirliliğinin önlemenin dolaylı bir yoludur. Daha az yanıcı atık çıkar ve geri dönüşüm ürünleri sayesinde hammadde kullanımı ve üretimi azalır. Bu gibi önlemler hava kirliliğini önlemek için son derece önemlidir. Çünkü her hareket küçük görünse de kitle halinde gerçekleştirildiğinde büyük değişimler meydana getirebilmektedir.
