Page 62 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

küçük olan kulübe de bu cümledendir. Gazzâlî’nin Maddi-Manevi
Mahallenin ve köyün her ikisi de şehre Ihtiyaçlara Dair Iktisadi
tabidir. Şu farkla ki köy, şehre hâdim Görüşleri
olması ve şehrin cüzü olmasıyla tabidir.
Bu kabilden ev, sokağın bir cüzü, şehir Gazzâlî, Bîrûnî’nin ihtiyaç-insan-cemiyet-
millet topraklarının bir cüzü, millet de topluluk konusunu eserlerinde ayrıca ele
dünya nüfusunun bir cüzü sayılır.
alır. Tek başına ihtiyaçlarını gidereme-
Makbul olan kâmil topluluklardır. yen insan, bunun için bir araya gelmek
Bunlar, eksik topluluklar olan şehirlerin ve yardımlaşmak üzere (zorunluluğunda)
dışında değil, şehirlerin içinde oluşur.
Sakinleri kötü amaçlar için değil saadete yaratılmıştır. Ayrıca dinin nizamı, dün-
erişmek amacıyla yardımlaşan şehirler yanın nizamına bağlıdır. İnsanın sadece
fâzıl şehirlerdir. kendi ihtiyaçlarını gidermekle iktifa et-
mesi, din için gerekli mali ibadetleri ye-
Mamafih hayrın efdali ve kemâlin
âlâsı şehirden ufak olan topluluk rine getirmeye yetmez. İnsanların mali
merkezlerinde değil, şehirlerin sınırları ibadette (hac, zekat, sadaka, infak, yar-
içinde elde edilir. Şunu söyleyelim ki dımlar) bulunabilmeleri için ihtiyacından
hayır nasıl arzu ve iradeyle elde edilirse, fazla üretmesi gerekir. Ancak insanın
kötülük de arzu ve iradeyle elde edillir. üretirken, çalışırken çok mal biriktirme
Dolayısıyla bir şehrin sınırları içindeki ve yüksek makam hırsıyla dünya işlerine
yardımlaşmanın kötü amaçlara doğru
yöneltilmesi de mümkündür. Fakat dalıp Allah’ı ve âhireti unutma tehlikesi
sakinlerin ancak saadete erişmek vardır. Dünyadan el etek çekerek değil
maksadıyla yardımlaştıkları bir şehir fâzıl Allah rızasını kazanmak için çalışarak
bir şehir olur. insan bu tehlikeden kurtulduğu gibi hem
Bütün şehirleri saadete erişmek maksa- dünya hen de âhiretini kazanabilir. Bu
diyle elele vererek çalışan bir millet de nedenle dinin nizamı, dünyanın nizamına
fâzıl bir millettir. Böyle çalışan milletler- bağlıdır. Bu anlamda dünyanın nizamı-
den oluşan dünya da fâzıl bir dünyadır: imareti insanların sadece kendi ihtiyaç-
larını karşılamakla iktifa etmeyip, Allah
Zaten saadete erişmek maksadıyla rızasını kazanmak maksadıyla insanlık
kurulan her topluluk da fâzıl bir topluluk
sayılır. Onun içindir ki bütün şehirleri için daha fazla üretmelerine, çalışmaları-
saadete erişmek maksadıyla elele vererek na bağlıdır. Gazzâlî, sadece kendi ihtiyacı
çalışan bir millet, fâzıl bir millettir. Bütün kadar veya sadece kendi ihtiyacı için değil
milletleri saadete ulaşmak maksadıyla aynı zamanda insanlara faydalı olmak,
elbirliğiyle çalışan bir dünya da fâzıl böylece Allah rızasını kazanma yolunda
bir dünya olur. Fâzıl şehir tam sıhhatte meslek sahibi olup üretenler için “muk-
bir vücuda benzer. Bütün uzuvları onu tesit” (iktisatçı) terimini geliştirmiş ve
hayatının sonuna kadar muhafaza etmek
56
hususunda yardımlaşırlar.” kullanmıştır.
Gazzâlî’nin bu konudaki görüşlerinin yer
aldığı bölümleri, eserlerinden kısa alıntı-
56 Fârâbî, el-Medinetü’l-Fâzıla trc. Nafiz Danış- larla aşağıda veriyoruz:
man, Ankara: MEB Yayınları: 2001, s. 79-80.

TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 61