Page 66 - ANADOLU SANAYİ DEVRİMİ

eşyaların bir cüzünü yapsın (üretsin). Ibn Haldûn’un “Umran Ilmi”
Bazıları sanayi ve tarımla uğraşsın. Kavramı
Bazıları da sanayi ve tarım aletlerini
yapsınlar (iş bölümü yapsınlar). Bu Tarih, sosyoloji ve iktisat biliminin te-
âletleri başkaları yapsın ki (iş bölümü) mellerini atan ve kurucusu kabul edilen
insanlara gerekli olan bütün âletler İbn Haldûn (1332-1406), XIV. yüzyılın
yapılabilsin.
son çeyreğinde kaleme aldığı eserlerinde,
Demek oluyor ki çeşitli sanat kollarında medeniyeti şehirleşmenin yanı sıra mede-
çalışan insanlara ihtiyaç vardır. O halde niyet kuran toplumlarla da ilişkilendir-
insanlar bir meslek edinmeli, bir işte miştir. İbn Haldûn, Bîrûnî’nin “insanın
birleşmeli (aynı işte çalışanlar mesleki
gruplar oluşturmalı) ve çalışmalı ki tabiatı icabı medeni yaşamaya mecbur
insanların ihtiyaçları görülmüş olsun. olduğu”, “insanların bir araya gelerek
İnsanların medeni yaratılmaları işte maddi ve manevi ihtiyaçlarının karşılan-
budur. 62 ması” olarak belirttiği ve “temeddün”
Burada kısaca değineceğimiz bir konu da olarak nitelendirdiği “medeniyet” kavra-
Ahî Evran’ın Letâifü’l-hikme isimli eseri- mından yararlanmıştır. Yine İbn Haldûn,
nin Konya kadılığı da yapan Sirâceddin Ahî Evran’ın, Bîrûnî’den alıp geliştirdiği
el-Urmevî’ye ait olduğu gibi bazı iddi- “insan tabiatı icabı medeni yaratılmıştır”
alardır. Ahî Evran bu eserini Alâeddin görüşünden ve mesleklerin/zümrelerin
Keykubad’ın davetiyle gittiği Konya’da kümelenerek iş bölümü yapması ve mes-
Ahî Hangâhı/Baş-Tekke’yi kurup şeyh- leğin pirden/ustadan öğrenilmesi şeklinde
liğini yaptığı dönemde kaleme alır. Kâdî tanımladığı “kümelenme” teorisinden de
Sirâceddin üretim, esnaf, ticaret ile ilgili faydalanmıştır.
kadılığa intikal eden sorunları çözerken Bîrûnî ve Ahî Evran’ın insan-ihtiyaçlar-
zümreler halinde kümelenmiş üreticilerin toplum-medeniyet-kümelenme-meslek
hak ve yükümlülükleri ile ilgili önemli hu- ilişkisini kurduğu önemli tanımlamala-
suslarda Kâdî Sirâceddin’in, Ahî Evran’ın rını, İbn Haldûn eserinin muhtelif yerle-
eserinden yararlandığı, hatta şerh etme- rinde alıntılar yaparak ve yorumlayarak
ye çalıştığı anlaşılmaktadır. Zira Kâdî kullanmıştır:
Sirâceddin’e ait olduğu iddia edilen bu Allah’ın insanı muhtaç yaratmış olması
eser dışında başka bir eserinin bulunama- da şu hikmete dayalıdır ki, insanlar
mış olması da, bu eserle kadılığı nedeniy- hayatlarını sürdürebilmek için iktisadi
le ilgilendiğini, kitap telif çalışması yap- faaliyette bulurarak ve biraraya gelerek
madığını gösteren önemli bir bulgudur. belli üretim faaliyetlerinde yardımlaşmak
zorunda kalsınlar ve cemiyetler
(topluluklar) halinde yaşayarak
yeryüzünü imar etsinler. 63

62 Ahî Evran, Letâifü’l-hikme, Paris Bibliothique 63 İbn Haldun, Mukaddime, trc. Zakir Kadiri
Nationale, nr. 99, s. 90a-b. Ugan, Ankara: MEB Yayınları, 1968, II, 3, 97.

TEDARİKÇİ VAKIF İŞLETMELERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI - 65